ساخت یک طبقه مسکونی در حریم منظری مسجد تاریخانه از سر گرفته شد

خبرگزاری مهر_ گروه جامعه؛ مسجد تاریخانه دامغان یکی از مساجد کامل سده‌های آغازین اسلام است که به شیوه معماری ساسانی ساخته شده است. تاری‌خانه از آثار باستانی دامغان براساس پژوهش‌های اداره کل باستان‌شناسی، پیش از تسلط اعراب بر ایران، آتشکده بوده و بعداً در سده دوم هجری به مسجد تبدیل شده‌است.

این مسجد که در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده، قرار است در فهرست میراث جهان اسلام نیز به عنوان نمونه‌ای ارزشمند به ثبت جهانی برسد. به همین دلیل مسئولان میراثی در تلاش هستند تا پرونده‌ای کامل و بودن نقص را برای سازمان آیسسکو که تحت حمایت سازمان همکاری اسلامی OIC فعالیت می‌کند بفرستند.

چون آیسسکو برای شناسایی، معرفی و حفاظت بهتر میراث جهان اسلام چندسالی است که در حال تدوین فهرستی از آثار شاخص فرهنگی و تاریخی جهان اسلام است. این فهرست به جهان اسلام اختصاص دارد و غیر از فهرست میراث جهانی یونسکو محسوب می‌شود و ثبت مسجد تاریخانه دامغان در این فهرست دستاوردی ارزشمند در رونق گردشگری، تبلیغ فرهنگ ایرانی و اسلامی و حفظ و حراست از اصالت و هویت به شمار می‌رود.

در همین حال مسجد تاریخانه درگیر یک منفعت شخصی شده است. یک مالک بخش خصوصی در سال ۱۴۰۰ مجوز ساخت یک بنای مسکونی سه طبقه را روی پیلوت بنا گرفت. این مجوز بدون مشکل کار او را پیش برد تا اینکه وی اقدام به ساخت یک طبقه اضافه بر آن سه طبقه کرد. ساخت و ساز این مالک موجب شد، تا طبقه چهارم این بنا از حیاط مسجد تاریخانه پیدا شود و به اصلاح کارشناسان میراث فرهنگی حریم منظری این بنای تاریخی را خدشه دار کند آن هم بنایی که قرار است ثبت جهانی شود.

این اتفاق درست مانند بلایی است که بر سر میدان نقش جهان اصفهان آمد و یونسکو نسبت به ساخت مجتمع جهان نما در حریم منظری آن هشدار داده بود و نزدیک بود این پرونده از ثبت جهانی خارج شود.

حالا مسجد تاریخانه در خطر قرار دارد و ممکن است به دلیل هویدا بودن یک طبقه از این بنای مسکونی در حریم منظری، نتواند عنوان ثبت جهانی را متعلق به خود کند. این درحالی است که اگر مسجد تاریخانه ثبت جهانی شود، به طور حتم منافع آن به تمام مردم شهر می‌رسد.

قضیه از چه قرار بود؟

در رأی کمیسیون ماده ۵ آمده که احداث ساختمان به صورت سه طبقه روی پارکینگ در پلاک فوق مجاز ولی افزایش ساخت و ساز ممنوع است. در پی این موضوع نامه نگاری‌های متعددی از سوی اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان و شهرستان دامغان به شهرداری داده شد. از جمله نامه‌ای که مهدی قاسمی رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان دامغان به تقوی شهردار در تاریخ اول شهریور سال ۱۴۰۱ ارسال کرد و در آن نوشت: در این مورد یک تخلف ساختمانی رخ داده و یک طبقه اضافی و ۴ طبقه روی پیلوت در پلاک ساخته شده است.

وی از شهردار دامغان خواست که در کوتاه‌ترین زمان ممکن نسبت به توقف عملیات ساختمانی و رفع تخریب و برچیدن اضافه بنا اقدام شود.

چون این پلاک در مجاورت اثر تاریخی ثبت ملی شده است و بدین لحاظ دارای حساسیت است و مسئولیت‌های قانونی این تخلف و عواقب آن هم برعهده مالک و صادر کننده مجوز خواهد بود.

در نامه‌ای دیگر مجتبی اکبرپور که پس از قاسمی این سمت را بر عهده گرفت در روز پنجم آذر سال ۱۴۰۲ به عصاری شهردار جدید دامغان نوشت: ساخت یک طبقه اضافه بر خلاف پروانه ساختمانی و بر خلاف رأی کمیسیون ماده ۵ است.

تخفیف جایز نیست

وی خواستار توقف فوری عملیات ساختمانی شد چون تخلف ساختمانی انجام شده که کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ و تجدید نظر هم رأی تخریب آنها را تأیید کرده‌اند به شدت سیمای منظری و خط آسمانی مسجد را مخدوش کرده است به نحوی که باعث آلودگی بصری و تخریب اصالت منظری بنای تاریخانه شده است. پس این اداره کل به هیچ وجه با تخفیف در قبال تخلف انجام شده موافق نبوده و صرفاً درخواست تخریب و قلع و قمع تخلف ساختمانی مذکور را طبق قوانین دارد.

اکبرپور خواسته که کارشناسان مجدد از ساخت و ساز انجام گرفته بازدید کنند و اگر مالک در طبقه همکف نیز نسبت به افزایش ارتفاع اقدام کرده، تخلف ارتفاعی را با ذکر دقیق مقدار ارتفاع به نمایندگان کمیسیون تجدید نظر اعلام و نتیجه را به اطلاع این اداره کل برسانند.

کرم زاده مدیرکل استان سمنان بار دیگر در روز هشتم بهمن امسال در نامه‌ای به شهردار نوشت که این ساخت و ساز از سر گرفته شده و حریم مسجد را به خطر انداخته است.

وی نوشت که پرونده ثبت جهانی مساجد ایرانی در دفتر ثبت آثار، وزارت میراث فرهنگی در دست تهیه و بررسی و ارائه در سازمان بین الدولی یونسکو طی سال آینده قرار گرفته و مسجد تاریخانه دامغان یکی از چهار مسجد کاندیدای این پرونده از استان سمنان است، با وجود چنین ساختمانی که منجر به اغتشاش و لطمه جدی به حریم منظری اثر تاریخی می‌شود، قطع به یقین با الحاق و کاندیداتوری این اثر در فهرست پرونده ثبت جهانی مساجد ایرانی مخالفت خواهد شد و این امر موجب تضرر استان و مردم شریف دامغان می‌شود. بنابراین هر چه سریع‌تر نسبت به اجرای اقدامات لازم در راستای قلع و قمع و حذف اضافه بنای مذکور اقدام شود.

در این باره قادری نماینده شورای شهر در کمیسیون ماده ۵ به خبرنگار مهر گفت: علت اینکه کمیسیون تا کنون نتوانسته جلوی این اقدام مالک را بگیرد به این دلیل است که این بنا در حریم اثر تاریخی مسجد نیست. در هیچ کجا هم نوشته نشده که نباید در حریم منظری اثر تاریخی، بنایی ساخته شود. کمیسیون گفته که می‌توان جلوی مالک را در صورتی گرفت که یا اصول ساختمانی را رعایت نکرده باشد یا علت دیگری وجود داشته باشد مانند اینکه در حریم درجه یک، آثار ملی قرار گرفته باشند.

وی با بیان اینکه مالک اقدام به تخلف در ساخت یک طبقه اضافه‌تر کرده است گفت: کمیسیون بدوی و تجدید نظر رأی به تخریب این طبقه را داده بود ولی مالک به دیوان عدالت اداری اعتراض کرد و دیوان هم جریمه داد و گفت که کارشناس اعلام کرده اصول فنی در این ساختمان رعایت شده است. دوستان کمیسیون می‌گویند زمانی حکم تخریب را می‌دهند که یا مالک قوانین میراث را رعایت نکرده باشد یا اصول فنی وشهرسازی رعایت نشده باشد. از آنجا که اصول رعایت شده و ملک هم در حریم نیست، نمی‌توانند جلوی او را بگیرند.

قادری به نکته مهمی اشاره کرد و گفت: ما به متولیان میراث فرهنگی چند بار گفته‌ایم که اگر قانونی، تبصره‌ای چیزی وجود دارد که ما به استناد آن بگوییم طبقه این قوانین نباید در منظر آثار تاریخی ساخت و سازی انجام شود، به ما اعلام کنید ولی تا کنون چنین چیزی نشان نداده‌اند. تا این ادله وجود نداشته باشد نمی‌توانیم کمیسیون را برای تأیید حکم تخریب قانع کنیم. ما پیش از این کاروانسرای شاه عباسی را داشتیم که چون بنایی در حریم آن ساخته شده بود نتوانسته در فهرست جهانی قرار بگیرد. ولی این ملک در حریم مسجد تاریخانه نیست.

قادری گفت: مالک این ملک یک فرد حقیقی است که توانسته به دیوان شکایت کند چرا اداره کل میراث فرهنگی بابت رأی تجدید نظر شکایتی نمی‌کند؟

منظر؛ مشکل همگانی برای آثار تاریخی

مشکلی که اکنون بنای تاریخانه با آن مواجه شده این است که ساختمان مسکونی در حریم منظری قرار دارد اگر این حریم رعایت نشود نمی‌تواند به عنوان میراث جهانی ثبت شود. از طرفی یک سند مکتوبی وجود ندارد تا گفته شود نه تنها این بنای تاریخی بلکه هر بنای دیگری باید حریم منظری نیز داشته باشد. اگر این اتفاق در زمانی که حریم آثار تاریخی ثبت می‌شود، رخ دهد و به حریم منظری هم اشاره‌ای شود، بناهای تاریخی مانند مسجد تاریخانه دچار چنین مشکلاتی نمی‌شوند.

هر چند که برخی از افراد معتقدند حریم درجه ۳ را می‌توان مصداقی برای احترام به حریم منظری نیز در نظر گرفت. شاید با اتکا به این موضوع بتوان جلوی ساخت و ساز یک طبقه اضافی خلاف قانونی مالک ملک مجاور تاریخانه را نیز گرفت و یا اینکه به سرعت حریم درجه یک و دو مسجد تاریخانه بازنگری شده و گسترش یابد.

با این وجود عدم احترام به حریم منظری هر چند وقت یک بار گریبان یکی از بناهای تاریخی ایران را می‌گیرد. گاهی میدان نقش جهان اصفهان گاهی ارگ کریمخانی شیراز و گاهی هم مسجد تاریخانه دامغان. بنابراین باید چاره‌ای اساسی برای آن اندیشید.