نگاهی به آداب و رسوم یلدا در خراسان رضوی/ "چله نشینی" سنتی که با شاهنامه گره خورده است

به گزارش خبرنگار مهر، در حالی صدای پای زمستان آرام آرام از لابه لای برگ های زرد پائیزی شنیده می شود  و باد سرد دی ماه کم کم زمین را از برگ های پژمرده فصل رنگ ها جارو کرده وزمین را برای سکونت سه ماهه زمستان مهیا می کند اولین شب زمستان و آخرین روز پائیز به یکی از خاطره انگیز ترین روزهای مردم سرزمین ایران تبدیل می شود.

آداب و رسوم شب یلدا در سرزمین خورشید

جشنی که در تمام ایران و از جمله در سرزمین خورشید آداب و رسوم و سنتهای دیرینه ای دارد که بعد از هزاران سال سینه به سینه و نسل به نسل حفظ شده است.

شب یلدا بلند ترین شب سال است این طولانی بودن شاید در یک دقیقه خلاصه شود ولی مردم با دور هم جمع شدن همان یک دقیقه را جشن می گیرند چرا که پائیز را پشت سر گذاشته و وارد زمستان می شوند.

در خراسان مردم به یلدا، چله می گویند و از میوه های متنوع و غذا های خاصی برای گذراندن شب و شادی جمعی استفاده می کنند.

یک پژوهشگر در عرصه مردم شناسی به خبرنگار مهر می گوید: از قدیم و الایام مردمان خراسان به یلدا، چله می گفتند و آداب و رسوم و سنت های خاصی را برای این شب اجرا می کردند.

سنت هایی که در پس روزمرگی های مردم تغییر کرده است

زهرا ناصریان مقدم عنوان می کند: خیلی از این سنت ها در پس زرق و برق و روزمرگی های مردم شکلش تغییر کرده بعضی منسوخ شده ولی برخی دیگر از این آداب همچنان ادامه دارد.

وی ابراز می کند: در خراسان واژه یلدا هرگز به کار برده نشده و در تمام ادوار تاریخی تا آنجا که اسناد مکتوب موجود است چله نشینی بکار برده می شده است.

ناصریان مقدم اظهار می کند:  در این شب طولانی آیین های و مراسم های خاصی وجود داشته و به آن شب چراغانی یا شب چراغ هم می گفتند.

وی علت اصطلاح شب چراغ را در خراسان این گونه توضیح می دهد: از آنجا که هر میهمانی برای رفتن به شب نشینی در شب چله چراغی به همراه خود داشته است، به علت تعدد در چراغ ها عبارت چهل چراغ را برای این شب به کار می برده اند.

این پژوهشگر مردم شناسی می افزاید: اصطلاح شب چله هم از همین شب چراغ به وجود آمده است.

شاهنامه خوانی از سنت های چله نشینی در خراسان

وی ابراز می کند: یکی دیگر از سنت های مردمان خراسان در شب چله خواندن شاهنامه فردوسی در این شب بوده است، که هنوز هم در برخی از خانواده های قدیمی مشهدی رواج دارد.

ناصریان مقدم عنوان می کند:  یکی دیگر از آیین‌های ویژه شب چله در استان خراسان رضوی برگزاری مراسمی به نام کف زدن بوده است.

وی ادامه می دهد: در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را چند بار جوشانده در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریختند و مایع مزبور را برای ساعتها هم می‌زنند تا به صورت کف سفت درآید و بعد از سفت شدن آن را  خشک کرده به شکل گز در می آوردند.

این مردم شناس تصریح می کند: کف آماده شده در پایان با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می شده است.

وی تاکید می کند: خیلی از این آداب با گذر زمان فراموش شده اند، اما آنجه سینه به سینه و نسل به نسل باقی مانده و همین شب نشینی و جمع شدن دوستان و اقوام دور هم است.

یک جامعه شناس هم به خبرنگار مهر می گوید: شب چله آخرین شب فصل پائیز است که بلند ترین شب سال محسوب می شود و مردم دیار خراسان هم مانند دیگر مردمان سرزمین ایران این شب را با دور هم جمع شدن هر ساله جشن می گیرند.

عبدالله رحمتی ابراز می کند: از قدیمی ترین ایام در میان خانواده های ایرانی از جمله مردم خراسان رسم بوده که در این شب اقسام میوه جات و تنقلات را تهیه کنند.

وی می افزاید: بزرگ خانواده کوچکتر ها را برای شب چله دعوت کرده و دور هم از این میوه ها و تنقلات استفاده و از شب نشینی لذت می بردند.

رحمتی با اشاره به دیدگاهی که مردم خراسان در این رابطه داشته اند می گوید: در خراسان عقیده بر این بوده است که هر میوه ای خواص مخصوص خود را دارد .

هندوانه عروس و میوه های شب یلدا

وی عنوان می کند: آنها بر این باور بوده اند که هر میوه ای که در شب چله بخورند خواص و فوائد آن تا سال آینده در بدن آنها خواهد ماند و آنها از بعضی از بیماری ها حفظ خواهند شد.

این جامعه شناس ابراز می کند: در میان میوه های شب چله هندوانه بیش از همه مررد توجه است و به عبارتی عروس میوه های این شب است و خواص بی شماری دارد.

وی ادامه می دهد: مردم مشهد بر این باورند که هندوانه گرمی مغز و سوزندگی جگر را دفع کرده و بیماری های مختلف روده ای را از آنها دور می کند و گرمای تابستان سال بعد در آنها اثر نخواهد کرد.

رحمتی با اشاره به باور ها و عقاید مردم خراسان در شب چله می افزاید: تمام میوه هایی که مردم این دیار در شب یلدا از آنها تناول می کنند خواص و مزایای خاصی دارند.

وی ابراز می کند: انار، انگور، پرتقال، سیب ، هندوانه و گلابی جزء میوه هایی است که مردم خطه خراسان آنها را بر سر سفره شب یلدای خود می چینند و با آن از میهمانانشان پذیرائی می کنند.

رحمتی می گوید: یکی از رسوم دیگری که خراسانی ها دارند تحفه بردن در این شب برای عروسی است که هنوز به خانه خود نرفته است، چرا که اعتقاد دارند باعث برکت در زندگی آینده عروس و داماد می شود و به اصطلاح رایج مردم خراسانی به آن شب چله ای می گویند.

یلدا از باستانی ترین جشن هایی است که هر ساله در میان مردم سرزمین ایران گرامی داشته شده و برای گذراندن دقیقه ای بیشتر دور هم بودن آن را جشن می گیرند.

------------------

گزارش : ملیحه زرین پور