«فانتوم دو»؛ روایتی جذاب از پرواز تا اسارت

به گزارش خبرنگار مهر، مستند «فانتوم دو» به کارگردانی و پژوهش سالار بی‌باک، سفری است به تاریخ دفاع مقدس از نگاه ۲ خلبان آزاده، محمدصدیق قادری و هوشنگ ازهاری که خاطرات خود از روز عملیات در هشتم مهر ماه ۱۳۵۹ و اسارت ۱۰ ساله در عراق و بازگشت به وطن را روایت می‌کنند.

این اثر، که محصول سازمان هنری رسانه ای اوج و از فیلم های جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» است، با ترکیبی از تصاویر آرشیوی و گفتارهای صمیمی این ۲ خلبان، داستانی تاثیرگذار و انسانی از مقاومت و امید را به نمایش می‌گذارد.

«فانتوم دو» با پیش زمینه‌ای جذاب از شهر بغداد در دوران حکومت صدام حسین آغاز می‌شود. نمایی از پایتختی که به شهری دژ مانند تبدیل شده بود و آسمان آن به ‌دلیل پدافند چندلایه از امن‌ترین آسمان‌های جهان محسوب می‌شد. در این میان، مستند به عملیات کمان ۹۹ می‌پردازد؛ حمله‌ای که تنها ۲ ساعت پس از آغاز جنگ تحمیلی توسط نیروی هوایی ایران انجام شد. در این عملیات، ۱۴۰ فروند جنگنده ایرانی از جمله ۱۲ فروند فانتوم، اهدافی کلیدی از جمله پایگاه هوایی الرشید بغداد را هدف قرار دادند و نشان دادند که نیروی هوایی ایران زنده و فعال است.

روایت مستند از لحظه اخراج محمدصدیق قادری از ارتش آغاز می‌شود؛ تصمیمی بی‌دلیل و تلخ که او را از ماموریت‌های نظامی بازداشت. اما بازگشت او در روزهای نخست جنگ به نیروی هوایی، زمینه ساز انجام ماموریتی شد که به اسارت او انجامید. در کنار قادری، خاطرات هوشنگ ازهاری نیز روایت می‌شود. ازهاری با جزئیاتی دقیق، آخرین ماموریتش را بازگو می‌کند؛ از لحظه پرتاب شدن از هواپیما تا زمان اسارت. این ۲ خلبان، با روایت‌هایی موازی و مکمل، مخاطب را به تجربه‌ای واقعی و تاثیرگذار از جنگ، مقاومت و زندگی در اسارت مهمان می‌کنند.

کارگردان فیلم، سالار بی‌باک، مستندساز و پژوهشگری شناخته شده است که پیش از این نیز در تولید مستندهای مرتبط با تاریخ معاصر و جنگ تحمیلی فعالیت داشته است. بی‌باک در این اثر، با تکیه بر تحقیق دقیق و استفاده از منابع مختلف، توانسته است یک مستند تاریخی را به ‌صورتی صادقانه و تاثیرگذار ارائه دهد. عیسی زمانی، گوینده متن نیز به‌خوبی توانسته است روایت‌های خلبانان را منتقل سازد و جذابیت بیشتری به آن ببخشد.

مستند «فانتوم دو» در ترکیب تصاویر آرشیوی و روایت‌های شخصی خلبانان، موفق عمل می‌کند. تصاویر پرواز فانتوم‌ها، عملیات‌ها و دوران اسارت، حس تاریخی و واقعی مستند را تقویت می‌کند اما استفاده مکرر از تصاویر آرشیوی و تمرکز صرف بر خاطرات ۲ شخصیت اصلی، ممکن است برای مخاطبانی که به دنبال زوایای گسترده‌تری از جنگ هستند، کمی محدود به نظر برسد. البته این سبک از مستندسازی که بر روایت‌های شخصی و تصاویر تاریخی تکیه دارد، در کنار جذابیت و ارائه نکته‌های ظریف، محدودیت‌هایی نیز به همراه دارد. وابستگی به تصاویر آرشیوی یکی از محدودیت‌هاست. هرچند تصاویر آرشیوی برای بازسازی فضای تاریخی ضروری است، اما تنوع بیشتر در نمایش بصری، مانند بازسازی صحنه‌ها یا استفاده از جلوه‌های گرافیکی، می‌توانست جذابیت اثر را افزایش دهد.

تمرکز بر ۲ شخصیت نیز می‌تواند نکته دیگری باشد که باعث محدودیت شده است. با اینکه روایت خلبانان اصلی بسیار قدرتمند است، افزودن دیدگاه کارشناسان نظامی یا مصاحبه با افراد دیگری که در آن عملیات نقش داشتند، می‌توانست ابعاد تازه‌ای به مستند بدهد.

در هر صورت مستند «فانتوم دو» با ارائه روایتی انسانی و تاریخی، نه‌تنها ادای احترامی است به خلبانان نیروی هوایی، بلکه یادآور حماسه‌ای است که در آن، امید و ایثار بر دشواری‌ها غلبه کردند. «فانتوم دو» اثری است که در عین وفاداری به واقعیت، بر احساس و تجربه انسانی تکیه دارد و گامی موثر در احیای خاطرات جنگ و بزرگداشت قهرمانانی است که داستان‌های‌شان نباید فراموش شوند.